Altyn käni diňe bir altyn bilen çäklenmän ol ýerde magdan gory hem bardyr. Şeýle hem bu gor dünýädäki iň uly mis magdanlaryndan biridir, sebäbi ondan alynýan magdanda iki metalyň köp mukdary bardyr. Dünýäniň iň baý ýataklarynyň köpüsi ýer astyndadyr. Altyn gazyp almak asyrlar boýy esasy pudaklaryň bolup gelýär.
Uly altyn ätiýaçlyklary bolan ýurtlar ykdysadyýetini ösdürmek üçin magdançylyga bil baglaýarlar we dünýäde gymmat bahaly metallara bolan isleg ýokary bolmagynda galýar.
Grasberg magdan käni
Käbir magdanlar ýylda az mukdarda altyn öndürýär bolsa beýlekileri ömründe müňlerçe tonna altyn çykarýar.
Şeýle-de bolsa, hiç bir altyn käni Indoneziýanyň uzak daglyk ýerlerinde ýerleşýäninden has öndürijilikli we gymmatly däldir.
Indoneziýanyň Papua sebitinde ýerleşýän Grasberg magdany dünýädäki iň uly we iň baý altyn käni bolup ýylda 48 tonna altyn öndürýär.
Şeýle hem, dünýädäki iň uly mis ýataklaryndan biridir, sebäbi Grasbergden gazylyp alynýan magdanda iki metalyň hem ýokary konsentrasiýasy bar.
Islegi kanagatlandyrmak üçin magdançylar beýlekilerden tapawutlylykda masştabda işleýär. 20 000 töweregi işçi güýji we öz howa menzili, deňiz porty, ýollar, ýaşaýyş jaýy, mekdepler we hassahana bar.
Bilelikdäki işiň netijesi
Grasberg, Indoneziýanyň hökümeti bilen Amerikanyň magdançylyk ussady bolan Freeport-McMoRanyň bilelikdäki kärhanasy bolan “PT Freeport” Indoneziýa degişlidir.
Bu desga, Papua iň beýik dag Puncak Jaýanyň golaýynda, tektoniki plitalaryň hereketi netijesinde emele gelen mineral ýataklaryna baý ýerde ýerleşýär.
Onýyllyklaryň dowamynda magdanyň iň tapawutly aýratynlygy onuň uzynlygy bir kilometre barabar açyk çukurdy, ýöne indi ýerüsti magdan gazmak köplenç tükenensoň, önümçilik ýer astyna geçdi.
Grasberg käninde işleriň netijeliligi
Grasberg häzirki wagtda Grasberg Blok gowagy, Deep Mill Level Zone we Big Gossan diýlip atlandyrylýan üç sany uly ýerasty magdan işleýär.
2023-nji ýylda Grasberg 52,9 tonna altyn (1,7 million unsiýa), 680 müň tonna mis we 190 tonna kümüş öndürdi. Bu bolsa ony dünýäniň iň girdejili magdanlarynyň birine öwürdi.
Bazarbaýew Ulugbek
Türkmen oba hojalyk institutynyň mugallymy
