Kofe dünýädäki dürli medeniýetleriň duşuşýan ýeri. Her geografiýada özboluşly taýýarlyk usullary, görnüşleri, sarp ediş endikleri we medeni däp-dessurlary bilen durmuş ýörelgesine öwrüldi. Bu makalada dürli ýurtlarda kofäniň dürlüligini, taryhyny we kofe medeniýetleri okap bilersiňiz.
Kofeniň kesgitlemesi, göwrümi we görnüşi
Rubiaceae maşgalasynyň Coffea urugyndan tropiki gyrymsy görnüşlere, olaryň tohumlaryna we tohumlaryndan taýýarlanan içgä berlen at. Kofe bir agajyň miwesiniň tohumydyr. Maşgala: Rubiaceae, Coffea urugy.
Kofe görnüşleriniň köpdügine garamazdan, ikisi ykdysady taýdan möhümdir; Coffea arabica (Arabian Coffee) we Coffea canephora (Robusta). Ekilýän kofeniň ilkinji görnüşi arap kofesi. Öň Arabystanda ösdürilip ýetişdirilen bu görnüş häzirki wagtda esasan Latyn Amerikasynda ösdürilip ýetişdirilýär. Gündogar Afrikadan we Kongo basseýninden gözbaş alýan Robusta Afrikada we Madagaskarda ösdürilip ýetişdirilýär. Bu iki görnüş Aziýada hem ösdürilip ýetişdirilýär.
Agajyň adaty beýikligi 8-10 metre ýetip bilse-de, önümçilik usullary sebäpli adatça 2-3 metre çenli ösmäge rugsat berilýär. Yapraklary hemişe ýaşyl bolýar. Ösmegi üçin tropiki sebit, wulkan topragy we orta çyglylyk ýaly aýratynlyklar zerurdyr.
Adatça, agaçlar ýagyşdan soň ak güller bilen gülleýär. Bu gülleriň ömri bary-ýogy birnäçe gün. Gülüň içinden kofe miwesi ösýär. Bu hoz 1,5 sm. Ululygy tegelek we başda ýaşyl reňkde. Bişensoň reňki gyzyl öwüsýär we gyzyl miweler esasy ulanylýar. Galyň gabygy bolan bu hozuň içinde tohum bar. Bu kofeniň alnan bölegi. Elmydama diýen ýaly bir hoz ýa-da iki tohum göterýär. Tohumlary ýaşyl reňkde bolýar. Kofe bu noýbalardan alynýar.
Kofeniň gysgaça taryhy
Kofe taryhda söwda we medeni alyş-çalyşyň möhüm bölegi bolup durýar. 9-njy asyra degişli kofeniň syýahatyny aşakdaky ýaly jemläp bolar:
- Efiopiýa: Geçi çopany Kaldi tarapyndan kofe miwesiniň tapylmagy bilen başlanan hekaýa.
- Arap ýarym adasy: Yemenemende kofe ilkinji gezek «qahwa» ady bilen giňden ýaýrady. Sopu derwişleri hüşgär bolmak üçin kofe ulandylar.
- Osman imperiýasy: Kofehanalaryň doglan ýeri bolan Stambul, kofeni jemgyýetçilik içgisine öwürmekde möhüm rol oýnady.
- Yewropa: Wenadan Pari Parise ýaýran kofe intellektual toparlaryň we sungat işgärleriniň halanmagyna öwrüldi.
Dünýäniň dürli kofe görnüşleri
- Türk kofesi: Kofe küýzesinde bişirilen güýçli we köpükli tagam.
- Espresso: Italiýanyň nusgawy kofesi güýçli we güýçli içgini hödürleýär.
- Latte: Espresso esasly kofe süýt bilen ýumşadylşy.
- Cortado: Ispaniýanyň iň halanýan görnüşi, bu kofe espresso bilen süýdüň garyndysy.
- Flat White: Awstraliýanyň we Täze Zelandiýanyň kofe medeniýetinden gözbaş alyp gaýdýan bu içgi mikrofoam bilen ýasalýar.
- Americano: Espressonyň gyzgyn suw bilen garylany.
Kofe hakda gyzykly maglumatlar
- Dünýäde her gün 2,25 milliard käse kofe içilýär.
- Türk kofesi Osmanly diplomatlary tarapyndan Yewropa tanyşdyryldy.
- Espresso italýan dilinde «çalt» diýmekdir.
- Yaponiýadaky kofe maşynlary, köplenç estetiki dizaýnlary bilen ünsi özüne çekýär.
Bütin dünýäde kofe medeniýetleri özlerini beýan etmeginiň usullaryndan biridir. Kofe hekaýasy munuň diňe bir içgi bolman, eýsem adamlaryň bir ýere jemlenmegine mümkinçilik berýän däp-dessurdygyny hem görkezýär.
