Mundan köp asyrlar ozal gadymy müsürliler, hytaýlylar we günorta amerikalylar kösükli noýba ýaly iýmit önüminiň gymmatyny öwrendiler. Adamlar diňe bir ony iýmek bilen çäklenmän, ondan dürli derman we kosmetiki önümleri hem taýýarlamagy öwrendiler. XVI asyrda kösükli noýba Ýewropa getirildi, ýöne bu ýerde adam bedenine berýän peýdalaryny bilmediler. Noýba diňe bezeg ösümligi hökmünde ösdürilip başlandy, adamlar ony iýmit üçin ulanmadylar, güllere we çyrmaşmak proseslerine haýran galdylar.
XVIII asyra çenli ýewropalylar azyk üçin noýba iýip başladylar. Ilki dänesini, soň bolsa kösügini iýdiler. Birneme wagt geçensoň, tagamyny gowulandyran, has süýji we has ýumşak noýba görnüşleri ösdürilip ýetişdirildi. Şeýlelikde, mundan beýläk fransuz noýbasy diýlip atlandyrylýan kösükli noýba alyndy.
Häzirki wagtda owadan gülli we gymmatly iýmit hasyly bolan 20-den gowrak noýba görnüşi bar.
Sparža noýbasy diýlip hem atlandyrylýan kösükli jando noýbasy bütin dünýäde ösdürilip ýetişdirilýär. Ajaýyp aýratynlyklary sebäpli şeýle giň ýaýrandyr, sebäbi noýba toprakdan we daşky gurşawdan toksinleri siňdirmeýär.
Önümde köp mukdarda witaminler we mikroelementler, saglygy goramak üçin zerur aminokislotalar bar.
Jando noýbasynda gormonal fona täsir edýän fol turşusy bar. Şonuň üçin önümi göwreli aýallar we ýetginjekler üçin ulanmak peýdalydyr.
Kösükli noýbada demir we molibden baýdyr. Bu mikroelementler gan, dem alyş organlary üçin zerurdyr. Ganazlykdan ejir çekýän adamlara iýmek maslahat berilýär. Kösükli noýba-jandonyň bir bölegi bolan mis, artrit we beýleki bilelikdäki keselleriň döremek howpuny azaltmaga mümkinçilik berýär.
Kösükli jando noýbasynda tapylan magniniň kömegi bilen, esasanam nerw bilen baglanyşykly dowamly ýadawlykdan dynyp bolýar. Magniý süýji keselli we aşa agramly adamlar üçin peýdalydyr.
Bedende uglewod çalşygynyň durnuklaşmagyna, kösükli jando noýbasynyň bir bölegi bolan sink goşant goşýar.
Kaliý ýürek we gan damarlarynyň işleýşine peýdaly täsir edýär, ony hem kösükli noýba yzygiderli iýmek arkaly gazanyp bolýar.
Noýbany iýmek immunitetiň ýagdaýyna oňyn täsir edýär, bedeniň garşylygyny we daşky negatiw faktorlaryň täsirini ýokarlandyrmaga kömek edýär.
Noýbanyň bir bölegi bolan süýümiň kömegi bilen iýmit siňdiriş ulgamynyň işi kadalaşýar.
Kösükli noýba, ganyň şekeriniň peselmegine kömek edýändigi sebäpli, süýji keseli üçin iň oňat iýmitleriň biridigi subut edildi.
Oguljahan MAŞADOWA,
Türkmen oba hojalyk institutynyň talyby
