Covid-19 pandemiýasyndan soň dünýäniň dürli künjeklerinde alada döredip başlaýan wirus kesellerinden biri, ýaňy-ýakynda ýüze çykan maýmyn wirusydyr. Öňki ýyllarda belli bolan we esasan Afrika yklymynyň günbatar we merkezi ýerlerinde görülýän bu maýmyn mama keseli soňky döwürde dürli ilata dürli-dürli täsir edip başlady. Gemrijilerde we ýabany haýwanlaryň jesetlerinde görünýän maýmyn wirusy, ýokaşan haýwanlardan adamlara ýokaşmak arkaly adamlaryň arasynda ýaýraýar.

Geçmişde ýabany haýwanlardan adamlara geçiş çäkli bolansoň we adamdan adama ýokaşmagy güýçli we uzak möhletli aragatnaşyk talap edýändigi sebäpli, diňe käbir sebitlerde görülýärdi we ýagdaýlar maşgalanyň içinde çäklidi. Şeýle-de bolsa, wirusyň görünýän ýeri bolan Afrika yklymyna birikdirilmedik adamlarda on-dan gowrak ýurtda agyr alamatlar bilen ýüze çykýan hadysalar bu wirus boýunça gözlegleriň güýçlenmegine sebäp boldy.

Maýmyn mama keseli näme?

Maýmyn, “Poxviridae” wirus maşgalasyna we “Orthopoxvirus” jynsyna degişli bolan “Monkeypox” keseli sebäpli döreýän keseldir. “Poxviridae” maşgalasyndaky beýleki wiruslar, “Variola” wirusy çüýşe keseline, “Cowpox” wirusy garynjalara, “Waksinia” wirusy çüýşe waksinasynyň önümçiliginde ulanylýar. Keseliň ady maýmyn bolsa-da, wirus aslynda gemrijilerden döreýär. Gözleg üçin maýmyn koloniýalarynda iki dürli epidemiýanyň netijesinde ýüze çykarylan wirus, maýmyn koloniýalarynda çüýşe keseline meňzeş alamatlar bilen ýüze çykaryldy. Adamlarda maýmyn wirusynyň ýokaşmagy ilkinji gezek 1970-nji ýylda ýüze çykypdyr. Şu ýyllardan şu güne çenli maýmynlar Afrika yklymynda yzygiderli habar berilýär.

Russiýa Türkmenistana maýmyn mama keseli üçin test serişdelerini berer

Tropiki ýagyş tokaýlarynyň köp we bu sebit bilen çäklenýän Günbatar we Merkezi Afrikada ençeme ýyl bäri görnüp duran maýmyn zäheri, sebitden eksport edilen haýwanlaryň hapalanmagy bilen dünýäniň dürli künjeklerine seýrek baryp biler. Şeýle-de bolsa, soňky döwürde bu kesel geçmişe garanyňda has giň ýaýrady we dürli sebitlerden gelen adamlara diagnoz goýuldy. Bütin dünýäde “Covid-19” pandemiýasynyň weýran ediji täsirleri sebäpli täze wirusyň ýaýramagynyň ähtimallygy hökmünde görülýän maýmyn zäheri, häzirki döwürde ýaýramasa-da, jikme-jik öwrenilip başlandy.

Maýmyn mama keseliniň alamatlary näme?

Maýmynlar wirus ýokaşan haýwandan ýa-da maýmyn ýokaşan başga bir adamdan adamlara ýokaşyp biler. Her wirusda bolşy ýaly, ýokanç serişdesi bilen aragatnaşykdan soň maýmynlarda inkubasiýa döwri bolýar. Ilkinji alamatlaryň peýda bolmagy 5 bilen 21 günüň arasynda bolup biler. Iň ýaýran alamat 6-13. günlük proses hökmünde kesgitlenildi. Alamatlar geçmişde uly epidemiýalara sebäp bolan çüýşe keseline meňzeş bolsa-da, birneme başgaça ösýär. Iň esasy alamatlaryň arasynda:

• Feverokary gyzzyrma
• Kelle, arka we myşsalar agyrýar
• Limfa düwünlerinde çişmek
• ýadawlyk ýagdaýy
• titremek we titremek
• Suwdan doldurylan ownuk çişikler ýaly görünýän towuk keseline meňzeş deride dökülme

Maýmyn çüýşesindäki dökülmeler ilkinji alamatlaryň başlanmagyndan 1-5 günüň dowamynda görünýär. Köplenç ýüzüň meýdanynda ilkinji dökülmeler bolýar. Soň bolsa bedeniň beýleki ýerlerine ýaýraýar. Käbir hassalarda jyns agzalarynda, gözlerde we agyz mukozasynda lezýonlar hem bolýar. Düwürtikleriň meňzeşligi sebäpli keseli towuk keseli bilen bulaşdyryp bolar. Düwürtik ilkibaşda suwdan doldurylan çişikler bolsa-da, wagtyň geçmegi bilen bular gaty ýerlere öwrülýär we bejerip başlaýar. Käbir hassalarda lezýonlarda bedeniň hemme ýerine ýaýran ýüzlerçe çişik bar, käbir hassalarda bolsa az çişlik bolýar. Düwürtikli ýagdaýlarda lezýonlar birleşýär we deriniň ýüzünde giň dökülmelere sebäp bolýar. Keseliň agyrlygyna baglylykda dökülme 2-den 4 hepdäniň içinde doly ýok bolýar we kesel bejerilýär. Maýmynlaryň ölüm derejesi 3-6% -e çenli pesdir. Olaryň uly bölegi ikinji derejeli keselli ýaş hassalaryň toparydyr.

Italiýada maýmyn mama keselleri köpelýär

Bütin dünýäde alada döreden maýmyn epidemiýasy täsirini artdyrmagyny we Ewropada çalt ýaýramagyny dowam etdirýär.

Italiýanyň Saglygy goraýyş ministriniň orunbasary Pierpaolo Sileri maýmyn keseliniň ýurtda çalt artýandygyny habar berdi.

Sileri Rai Radio 1-ä beren interwýusynda «Maýmyn keseliniň sany 20-e ýetdi we ýakyn günlerde köpelmegine garaşylýar» -diýdi.

Keseliň beýanynda inkubasiýa döwrüniň bardygyny ýada salýan Sileri, “20 hadysanyň 19-synyň keseliň bar bolan sebitlerine gidýänlere degişlidir. Keseliň inkubasiýa döwri birnäçe hepde bolansoň, ýakyn günlerde hasam köpelip biler.

Adatça Afrikanyň günbatar we merkezi sebitlerinde ýüze çykýan maýmyn keseli soňky hepdelerde köp ýurtda we sebitde, esasanam Ewropada ýüze çykdy. Şu wagta çenli 20-den gowrak ýurtda 300-den gowrak kesel ýüze çykaryldy.