Dünýädäki iň ýalta haýwanlar

Ýalta haýwanlar tebigatda syn edilýän iň haýal we iň pes işjeň süýdemdirijileriň hataryndadygy üçin «Ýalta haýwan»  diýlip atlandyrylýar. Bu at gündelik işleriniň haýallygyndan we energiýa tygşytlaýyş strategiýalaryndan gelip çykýar. Ýalta haýwanlar Merkezi we Günorta Amerikada ýaşaýan orta ölçegli süýdemdirijilerdir. Folivora suborder diýlip atlandyrylýan bu jandarlaryň alty dürli görnüşi anyklandy. Olar esasan otlydyr we ösümlik baldaklary, ýapraklary we kökleri bilen iýmitlenýär; Şeýle-de bolsa, käwagt mör-möjekler we ownuk keýikler ýaly jandarlar bilen iýmitlenip bilerler. Ýalta haýwanlar iň köp uklaýan, günde 15-18 sagat uklaýan haýwanlaryň arasynda. Galan wagtlarynda bolsa, tutýan agaç şahasyny iýýärler we üýtgedýärler.

Ewolýusiýa taryhy we taksonomiýa

Ýalta haýwanlar Pilosa tertibinde, iň ýakyn doganoglanlary Anteaterlerdir. Şol bir wagtyň özünde, Ksenarta serhedinde ýerleşýän bu haýwanlar takmynan 60 million ýyl ozal ösüpdir; Hatda olaryň gelip çykyşynyň 100 million ýyl töweregi dowam edip biljekdigini görkezýän maglumatlar hem bar. Otser we anteaterlerden başga-da, super serkerde Ksenartada armadillos bar.

Bu täsin jandarlar iki esasy görnüşe bölünýär: iki barmakly we üç barmakly: Çoloepus (iki barmakly) we Bradypus (üç barmakly). Alty dürli janly görnüş bar, şol sanda dört üç barmakly görnüş (Bradypus pygmaeus, Bradypus torquatus, Bradypus tridactylus, Bradypus variegatus) we iki barmakly iki görnüş (Choloepus didactylus, Choloepus hoffmanni).

Genetiki taýdan biri-birinden düýpgöter tapawutlanýan “Choloepus” we “Bradypus” görnüşleri takmynan 30-40 million ýyl ozal ewolýusiýa döwründe aýry-aýry ýollary tutupdyrlar. Choloepus urugy «iki aýakly ýalta» diýlip atlandyrylýar, ýöne aslynda aşaky ellerinde üç dyrnak we ýokarky aýaklarynda iki dyrnak bar. Beýleki tarapdan, Bradypus urugynyň aşaky we ýokarky ellerinde üç dyrnak bar we asuda tebigata we umuman Choloepus-dan has kiçi bedene eýe.

Ilat we gorap saklamak ýagdaýy

Tebigaty we tebigy baýlyklary goramak boýunça halkara bileleşigi (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources ) ýitip barýan sanawda alty sany ýalpak görnüşiň ikisini görkezdi.

Özüňi alyp baryş we etologiýa

Siziň çak edişiňiz ýaly, süýdemdirijiler synpynda iň haýal haýwanlaryň arasynda ýaltalar bar. Şonuň üçin şeýle haýal hereket edýän haýwan agaçlaryň üstünde ýaşamalydyr, sebäbi agaçlar iň howpsuz ýerdir. Bütin wagtlaryny diýen ýaly agaçlardan asyp, uzyn dyrnaklary we dyrnaklary bilen berk saklaýarlar. Sleepingatanda-da bu ýagdaýda durýarlar. Jübütlemek we çaga dogurmak hem agaçlarda bolýar. Zyýan bermek üçin diňe hepdede bir gezek ýere inýärler.

Ýaşaýyş ýerleri we özüni alyp barşy

Ýalta haýwanlar Merkezi we Günorta Amerikanyň tropiki ýagyş tokaýlarynda ýaşaýarlar. Agaçlaryň beýik şahalarynda ýaşamagy we bütin ömrüni diýen ýaly geçirmegi makul bilýärler. Olar seýrek ýagdaýda ýere gaçýarlar, adatça diňe zaýalanmak ýa-da agaçlaryň arasynda hereket etmek üçin. Ýalta haýwanlar has ejiz bolany üçin, agaçlaryň agaçlardan inmegi gaty töwekgelçiliklidir.

Tebigy ýaşaýyş ýerlerinde ýaltalar adatça ýeke ýaşaýarlar. Sosial däl süýdemdirijiler diňe jübütleşýän döwürlerde birleşýärler. Çaga doglandan soň ene çagalary birnäçe aýlap çagalaryna ideg edýärler we çagalar bu döwürde enäniň arkasyna ýapyşýarlar.

Gorap saklamagyň ýagdaýy

Ýalta haýwanlar ýaşaýyş ýerlerini ýok etmek we bikanun aw ýaly howplara duçar bolýarlar. Tokaýlary, bu haýwanlaryň ýaşaýan ýerlerini gysgaldýar we ýaşamagyny kynlaşdyrýar. Mundan başga-da, ýalta haýwanlar käwagt ekzotik haýwan söwdasynyň pidasy bolýar.

Gorap saklamak boýunça işler, ýalta haýwanlaryň tebigy ýaşaýyş ýerlerini goramagy we ilatyny yzygiderli dolandyrmagy maksat edinýär. Dürli tebigaty goramak taslamalary we goraghanalary bu täsin haýwanlaryň geljekde ýaşamagyny üpjün etmek üçin işleýär.

Ýalta haýwanlar haýal we üýtgeşik durmuş ýörelgesi bilen tebigatyň iň gyzykly jandarlarynyň hataryna girýär. Olaryň ýaltalygy aslynda ajaýyp uýgunlaşma strategiýasydyr we şonuň üçin tebigatda ýaşamagy başarýarlar.