Gyrymsy agaç bägüli takmynan 40 million ýyl ozal ýer ýüzünde peýda bolan güllerine degişlidir. Häzirki wagta çenli 250 töweregi ösümlik görnüşini we 200 müňden gowrak sorty özüne birleşdirýär. Ilki gül köne pars sözünden «wrodon», soň bolsa grek dilinde «rhodon» diýlip atlandyrylyp başlandy. Soň bu söz rimliler tarapyndan «bägüle» öwrüldi. Bu görnüşindäki gyrymsy agaçlar, sortuna gönüden-göni baglylykda dürli görnüşlere eýe bolup biler. Şeýle hem, gyrymsy agaçlaryň beýikligi 25-300 santimetr (hatda ondanam köp) üýtgäp bilýän görnüşlere we sorta baglydyr. Şeýle ösümlikleriň gyrymsy agaçlaryndaky şahalar birýyllyk baldak we ýatgy (esasy) ýaly 2 görnüşe bölünýär. Düwürtik däl ýapraklary elliptik ýa-da ýumurtga görnüşli bolýar. Şeýle ösümlikleriň uzynlygy 10-80 santimetr, gülleriň diametri 2-18 santimetr aralygynda bolup biler. Ajaýyp owadan bägül gülleri dürli şekillere we reňklere eýe bolup biler. Güller, adatça, 5-120 gül ýapragyny öz içine alýar.
Demirgazyk ýarym şaryň mylaýym we yssy sebitlerinde güllerde duşup bilersiňiz, owadanlygy we bag görnüşleriniň ajaýyp ysy bar. Häzirki wagta çenli bagbanlar gülleriň ajaýyp gözelligi bilen tapawutlanýan bu ösümligiň birnäçe görnüşini we gibridlerini ösdürip ýetişdirýärler. Esasanam diňe bir gülçileriň, bagbanlaryň we landşaft dizaýnerleriniň arasynda däl, eýsem gözelligi söýýänleriň arasynda hem meşhurdyr. Gülleriň ajaýyp owadan görnüşine garamazdan, ösmegi gaty aňsat. Bu olaryň ýaşyl gurluşykda giňden ulanylyşyny düşündirýär. Medeni gülleriň aşakdaky görnüşleri tapawutlanýar: bag we seýilgäh. Bag gülleriniň arasynda iň meşhury aşakdaky toparlardyr: çaý gibridleri, grandiflora, ýerüsti, gyrymsy agaçlar, floribunda, poliantinler we miniatýuralar.
Bägüle «gülleriň şasy» diýip ýöne ýere diýmändirler. Bagyňyzda hoşboý ysly bägül gyrymsylygyny almak isleseňiz, oňa ideg etmegiň käbir aýratynlyklaryny we usullaryny bilmelisiňiz. Şonuň üçin bu ösümligiň bagyňyzda kadaly ösmegi üçin şu aşakdakylary bilmeli:
- Gyrymsy agaç gülleriniň aýaza çydamlylygy gaty ýokary, ýöne bu gyşlamak üçin taýýarlyk gerek däldigini aňlatmaýar. Şol bir wagtyň özünde, bu gülleriň, adatça, ýeterlik derejede uludygyny hem göz öňünde tutmalydyr, şonuň üçin bagban gyrymsy agaçlary dogry örtmäge çalyşmaly bolar. Mysal üçin, floribunda ýa-da çaý gibridiniň gülleri birneme kiçi ölçeglere eýe.
- Bu ösümlik, köplenç aýdylyşy ýaly, ideg etmegi talap etmeýär. Şeýle-de bolsa, şol bir wagtyň özünde diňe birýyllyk emele getirýän baldaklaryň kesilmegi we sanitariýa gerekdigini ýatdan çykarmaly däldir.
- Güýzde ýene gülleýän gyrymsy agaç bägüllerini kesmek işleri geçirilmelidir.
- Baldaklarynda ýeterlik derejede ýiti tikenleriň bardygyny bellemelidiris.
- Bu ösümligiň gyrymsy agaçlary köpelýär we ajaýyp görnüşe eýedir. Gyrymsy bägüli köplenç gök aýmançalary döretmek üçin ulanylýar we ýekelikde hem ösdürilip bilner.
Arazgül Mamytowa
Türkmen oba hojalyk institutynyň talyby
