Atmosferadaky ozon gatlagy planetamyzy zyýanly ultramelewşe şöhlelerinden goraýar. Şeýle-de bolsa, ýer gatlagynda adam işjeňliginden hapalanýan maddalardan emele gelen ozon ösümlikleriň kömürturşy gazyny siňdirmegine päsgel berýär. Täze gözlegde Jeýms Kuk uniwersitetiniň we Exeter uniwersitetiniň topary ýer derejesindäki ozonyň tropiki tokaýlaryň ýyllyk ösüşini azaldýandygyny anyklady. Maglumatlar tutuş dünýädäki tokaý ösüşiniň ortaça pese gaçmagynyň takmynan 5.1% bolandygyny görkezýär, ýöne käbir sebitlerde bu täsir has aýdyň bolup biler. Şeýlelik bilen Aziýadaky tropiki tokaýlar täze ösüşiň 10,9% -ini ýitirýär.
Tropiki tokaýlaryň möhüm uglerod söýüjileridigi mälimdir. Diňe ony tutman, eýsem saklaýarlar. Ýogsam, kömürturşy gazy ýeriň atmosferasynda galar we global ýylylyga goşant goşar. Gözlegiň egindeş ýazyjysy doktor Aleksandr Çesman tropiki tokaýlaryň şeýle zyňyndylary siňdirmekde möhüm orun eýeleýändigini belleýär.
Täze gözleg, howanyň hapalanmagy tokaýlaryň uglerody saklamak ukybyna howp salýandygyny ýüze çykardy. Ozon ýylda takmynan 290 million tonna uglerodyň siňmeginiň öňüni alýar.
Netijede toplanan ýitgiler, şu asyrda tropiki tokaý uglerod sekestrasiýasynyň 17 % azalmagyna deňdir.
Hünärmenler tropiki agaçlaryň dürli görnüşlerinde ozonyň duýgurlygyny ölçemek üçin synaglar geçirdiler. Soňra netijeleri global ösümlikleriň kompýuter modeline goşdular. Gözlegiň awtorlary şäherleşme, senagatlaşma, tokaý ýangynlary we gazylyp alynýan ýangyjyň ulanylmagy, ozony emele getirýän howadaky azot oksidleriniň derejesiniň ýokarlanmagyna sebäp boldy diýip hasaplaýarlar.
Gözlegiň egindeş ýazyjysy doktor Flossi Braunyň pikiriçe, klimat modeli, dünýädäki global ýylylyk sebäpli ýakyn ýyllarda tropiki ýerlerde ozonyň konsentrasiýasynyň artyp biljekdigini çaklaýar. Alymlar häzirki wagtda we geljekde tokaýlary dikeltmegiň klimat krizisiniň täsirini azaltmak tagallalarynda möhüm ähmiýete eýe boljakdygyna ynanýarlar.
Gülşat AÇYLDURDYÝEWA,
Döwletmämmet Azady adyndaky TMDDI-niň talyby
