Häzirki wagtda öýde ýa-da mekdepde gündelik durmuşyň aýrylmaz bölegi bolan iş stoly kompýuterlerini ulanýarys we noutbuklary ýa-da planşet kompýuterlerini sumkalarymyzda, islän ýerimize alyp bileris. Saglygy goraýyşdan bilime, transport hyzmatlaryndan senagata çenli häzirki zaman tehnologiýalarynyň ulanylýan ähli ugurlarynda kompýuterler tapawutlanýar. Onda durmuşymyzy has aňsatlaşdyrýan kompýuterler haçan we nädip oýlanyp tapyldy? Kompýuter oýlanyp tapylmazdan ozal adamlar näme ulanýardylar? Geliň, indi ilkinji kompýuter oýlanyp tapylandan bäri bolup geçen üýtgeşmeleri bilelikde gözden geçireliň.
Kompýuter näme?
Kompýuterler — ulanyjydan alýan maglumatlary bilen arifmetiki we logiki amallary ýerine ýetirip bilýän, bu amallaryň netijelerini ýadynda saklap we islän wagtyňyz bu maglumata girip bilýän elektron maşynlardyr.
Ösen tehnologiýanyň kömegi bilen kompýuterler kiçeldi we indi iş stoly kompýuterler bilen çäklenmeýär. Akylly sagatlar, akylly bilezikler we akylly äýnek ýaly geýip bolýan tehnologiýalaryň bir bölegine öwrüldi. Kompýuteriň fiziki böleklerine apparat diýilse-de, bu komponentleri dolandyrmaga we ulanmaga kömek edýän programma üpjünçiligi kompýuteriň başga bir möhüm bölegidir.
Ilkinji kompýuteri kim oýlap tapdy?
Kompýuteriň taryhy adamzat taryhyndan uzak bolmadyk döwürde başlaýar. Ilkinji kompýuterleriň peýda bolmagy çylşyrymly prosesiň netijesidir we köp ýerine ýetirijiler we işläp düzüjiler bu prosesiň bir bölegidir. Şeýle-de bolsa, häzirki zaman kompýuteriniň ata-babalary hasaplanýan ilkinji enjamlar XIX asyryň ahyryna we 20-nji asyryň başlaryna degişlidir.
Köp alymlar we oýlap tapyjylar kompýuter tehnologiýasynyň ösmegine goşant goşdular, ýöne ilkinji kompýuteriň oýlap tapylmagy köplenç Charles Babbage degişlidir. XIX asyryň ortalarynda iňlis matematigi Charles Babbage dürli mehaniki enjamlar bilen hasaplamalary awtomatlaşdyrmagyň üstünde işläp başlady. Iň meşhur oýlap tapyşy “Difference engine” (Tapawut dwigatel) dizaýny, häzirki zaman kompýuterleriniň esasyny düzýän köp ýörelgäni öz içine aldy.
Şeýle-de bolsa, ilkinji programmirläp bolýan kompýuter we häzirki zaman kompýuteriň göni atasy hasaplanýan enjam 20-nji asyryň birinji ýarymynda işlenip düzüldi. Iňlis kompýuter alymy Alan Turingiň ýolbaşçylygynda Ikinji jahan urşy döwründe nemes parollaryny döwmek üçin niýetlenen “Colossus” enjamy işlenip düzüldi. “Colossus” programmirläp bolýan aýratynlyklary bolan ilkinji elektron kompýuter hasaplanýar.
Şonuň üçin kompýuteriň ilkinji oýlap tapyşynyň takyk senesi ýok, sebäbi wagtyň geçmegi bilen birnäçe oýlap tapyşlaryň we ösüşleriň netijesi boldy. Şeýle-de bolsa, Charles Babbageň dizaýnlary we Alan Turingiň işi häzirki zaman kompýuterleriniň ösmeginde möhüm rol oýnady we bu tehnologiýanyň ewolýusiýasyny emele getirdi.
